Giải quyết tranh chấp trọng tài: Góc nhìn từ Việt Nam

(IA 2025) – Việt Nam đang bước vào giai đoạn “đại công trường” với hàng loạt dự án hạ tầng trọng điểm. Thành công của những dự án này phụ thuộc không chỉ vào vốn đầu tư hay kỹ thuật xây dựng, mà còn ở việc thiết lập một cơ chế giải quyết tranh chấp minh bạch và hiệu quả. Đây là thông điệp chính tại Hội thảo Trọng tài Quốc tế với chủ đề “Giải quyết tranh chấp hạ tầng trong bối cảnh phi toàn cầu hóa” do Dentons Luật Việt phối hợp cùng các văn phòng của Dentons tại ASEAN và trên thế giới tổ chức ngày 21/8/2025 tại Hà Nội.

Sự kiện quy tụ đại diện Bộ Xây dựng, Hiệp hội Tư vấn Xây dựng Việt Nam (VECAS), Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), Hội Pháp luật Xây dựng Việt Nam (SCLVN) cùng nhiều chuyên gia trong nước và quốc tế.

1. Hoàn thiện khung pháp lý: FIDIC, NEC và mô hình quản lý hợp đồng quốc tế

Tại Phiên thảo luận 1, bà Nguyễn Thị Duyên, đại diện VECAS, cho biết Luật Đường sắt 2025 lần đầu tiên chính thức cho phép áp dụng hợp đồng mẫu FIDIC. Đây được coi là bước tiến quan trọng trong việc tiệm cận chuẩn mực quốc tế.

Tuy nhiên, theo bà Duyên, thách thức lớn nhất là xác định tính phù hợp với pháp luật Việt Nam, đặc biệt ở cơ chế Ban phân xử tranh chấp ("DAB"). “DAB không chỉ mang tính hòa giải mà còn có hiệu lực ràng buộc, dù chưa phải phán quyết chung thẩm. Do đó, cần cơ chế liên thông chặt chẽ giữa DAB và trọng tài thương mại”, bà phân tích.

Đại diện Bộ Xây dựng, ông Nguyễn Bắc Thủy, nhấn mạnh Chính phủ không chỉ quan tâm đến FIDIC mà còn nghiên cứu các bộ mẫu hợp đồng quốc tế khác như NEC (New Engineering Contract). Các mô hình này nhiều khả năng sẽ được đưa vào Luật Xây dựng sửa đổi, tạo hành lang pháp lý hiện đại cho quản lý dự án.

“Điều cốt lõi là phải đồng bộ mô hình hợp đồng với toàn bộ hệ thống pháp luật về quản lý dự án. Nếu không điều chỉnh song song, việc triển khai sẽ khó tránh khỏi ách tắc”, ông Thủy lưu ý.

2. Xu hướng tranh chấp và rủi ro hệ thống: từ trọng tài đến “Pay When Paid”

Một trong những điểm nhấn của hội thảo là phân tích xu hướng giải quyết tranh chấp trong khu vực công. Ông Nguyễn Bắc Thủy cho biết, những năm gần đây, các chủ đầu tư công đã dịch chuyển mạnh sang lựa chọn trọng tài thay vì tòa án, đặc biệt với những vụ việc giá trị hàng trăm triệu USD. Ông dự báo số lượng tranh chấp được giải quyết tại trọng tài sẽ còn tiếp tục tăng trong tương lai gần, nhất là khi Việt Nam thu hút ngày càng nhiều nhà thầu quốc tế.

Bên cạnh xu hướng tích cực, hội thảo cũng cảnh báo những rủi ro tiềm ẩn từ điều khoản hợp đồng. Ông Nguyễn Nam Trung, đại diện SCLVN, chỉ rõ tác hại của điều khoản “Pay When Paid” trong các hợp đồng back-to-back. Ông dẫn chứng vụ việc Vạn Thịnh Phát năm 2022 đã gây ra hiệu ứng dây chuyền, làm tê liệt cả chuỗi cung ứng xây dựng.

Theo ông Trung, nhiều quốc gia như Singapore, Malaysia đã cấm điều khoản này, trong khi Úc và Thái Lan cũng đang cân nhắc biện pháp hạn chế. “Chúng tôi kiến nghị đưa quy định cấm điều khoản Pay When Paid vào Luật Xây dựng sửa đổi, nhằm bảo vệ tính ổn định của thị trường”, ông nhấn mạnh.

3. Vai trò của VIAC: củng cố niềm tin vào trọng tài

Đại diện VIAC, ông Vũ Ánh Dương, cho biết trung tâm mỗi năm giải quyết khoảng 400 vụ tranh chấp, trong đó tỷ lệ phán quyết bị hủy chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ. Để nâng cao hiệu quả, VIAC đã duy trì đối thoại thường xuyên với lãnh đạo Tòa án Nhân dân Tối cao, tòa án các địa phương lớn, đồng thời hợp tác với chuyên gia quốc tế để trao đổi kinh nghiệm.

“Tòa án đã có những động thái tích cực trong cách nhìn nhận về trọng tài. Đây là tín hiệu đáng mừng”, ông Dương nhận định.

Đặc biệt, VIAC đã góp ý vào Nghị quyết 222 của Quốc hội về Trung tâm Tài chính Quốc tế, trong đó có điều khoản cho phép các bên thỏa thuận từ bỏ quyền yêu cầu hủy phán quyết trọng tài. Đây là một bước tiến táo bạo, tiệm cận thông lệ quốc tế (Pháp, Bỉ, Thụy Sĩ).

Kết luận

Hội thảo đã khẳng định một thực tế: giải quyết tranh chấp minh bạch, hiệu quả chính là nền tảng bảo đảm thành công của các dự án hạ tầng trọng điểm. Việc áp dụng hợp đồng mẫu quốc tế (FIDIC, NEC), cùng với xu hướng tăng cường trọng tài và các cải cách pháp lý đột phá, sẽ góp phần tạo lập môi trường đầu tư ổn định, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của các bên, và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững trong bối cảnh phi toàn cầu hóa.

Bài viết được biên soạn bởi Luật sư Cộng sự Minh Tô, dựa trên thông tin tổng hợp từ Hội thảo Trọng tài Quốc tế 2025 do Dentons Luật Việt phối hợp cùng các văn phòng của Dentons tại ASEAN và trên thế giới tổ chức ngày 21/8/2025 tại Hà Nội.

Nguồn tham khảo: ASEAN International Arbitration Event 2025, tổ chức bởi Dentons LuatViet, [21/08/2025].
Xem chi tiết tại:
https://www.dentonsluatviet.com/vi/insights/articles/2025/october/2/dispute-resolution-vietnam-perspective