Lựa chọn Việt Nam làm địa điểm trọng tài: Góc nhìn thực tiễn cho doanh nghiệp

Một trong những lợi ích căn bản và sâu xa của trọng tài thương mại là mang lại cho các bên trong giao dịch quốc tế sự tin tưởng rằng, nếu tranh chấp phát sinh, cơ chế trọng tài thương mại sẽ giải quyết một cách nhanh chóng, khách quan và hiệu quả. Để đảm bảo tính hiệu quả của trọng tài, trong quá trình đàm phán, một trong các yếu tố quan trọng các bên cần phải cân nhắc là việc lựa chọn địa điểm trọng tài – lựa chọn quyết định luật tố tụng điều chỉnh quá trình giải quyết tranh chấp. 

1. Ý nghĩa pháp lý của địa điểm giải quyết tranh chấp

“Địa điểm giải quyết tranh chấp” là một khái niệm quy ước do các bên thỏa thuận. Thông thường, việc lựa chọn địa điểm trọng tài mang hàm nghĩa lựa chọn hệ thống pháp luật của quốc gia đó để điều chỉnh thủ tục tố tụng trong quá trình giải quyết vụ tranh chấp. Do đó, địa điểm giải quyết tranh chấp có ý nghĩa pháp lý quan trọng mà các bên cần cân nhắc khi đàm phán điều khoản trọng tài trong các giao dịch quốc tế. 

Khi các bên lựa chọn địa điểm giải quyết tranh chấp trọng tài tại Việt Nam, pháp luật Việt Nam, mà gần nhất là Luật Trọng tài thương mại 2010 (“Luật TTTM”) sẽ được áp dụng để điều chỉnh quá trình tố tụng trọng tài, bao gồm: thẩm quyền của Trọng tài thương mại, các hình thức trọng tài, tổ chức trọng tài, Trọng tài viên; trình tự, thủ tục trọng tài; quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của các bên trong tố tụng trọng tài; thẩm quyền của Tòa án đối với hoạt động trọng tài; tổ chức và hoạt động của Trọng tài nước ngoài tại Việt Nam, thi hành phán quyết trọng tài. Ngoài ra, các quy định khác có liên quan trong hệ thống pháp luật Việt Nam cũng được áp dụng để điều chỉnh thủ tục tố tụng trong quá trình giải quyết vụ tranh chấp và thi hành phán quyết trọng tài.

2. Việc lựa chọn địa điểm giải quyết tranh chấp tại Việt Nam

Nhìn chung, việc lựa chọn địa điểm giải quyết tranh chấp trọng tài tại Việt Nam là một lựa chọn đáng cân nhắc đối với các bên trong tranh chấp. Luật TTTM đã tiếp thu các nguyên tắc quan trọng của Luật Mẫu về trọng tài của UNCITRAL 1985 sửa đổi bổ sung 2006, xây dựng một hành lang pháp lý thuận lợi, tiệm cận quốc tế cho hoạt động giải quyết tranh chấp bằng trọng tài, chẳng hạn:

• Nguyên tắc tự do thỏa thuận được tôn trọng xuyên suốt trong toàn bộ quá trình trọng tài, từ khi bắt đầu trọng tài cho đến khi kết thúc tố tụng, pháp luật chỉ can thiệp khi các bên không có thỏa thuận hoặc thỏa thuận trái với quy định của pháp luật.
• Luật TTTM xác lập cơ chế hỗ trợ và giám sát của Tòa án đối với việc giải quyết tranh chấp trọng tài. Theo đó, Tòa án hỗ trợ trong việc thu thập chứng cứ, triệu tập người làm chứng; hỗ trợ áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Trong việc giám sát, Tòa án thực hiện việc giải quyết khiếu nại về thẩm quyền của HĐTT, giải quyết yêu cầu hủy phán quyết trọng tài, đăng ký phán quyết trọng tài vụ việc. Cơ chế này đã giúp quá trình giải quyết tranh chấp bằng trọng tài được thuận lợi hơn, khắc phục hạn chế cố hữu của trọng tài, khi quyền hạn của hội đồng trọng tài chỉ giới hạn đối với các bên tham gia tranh chấp, không có tác động trực tiếp đến bên thứ ba.
• Hội đồng trọng tài được mở rộng quyền trong việc triệu tập nhân chứng, áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời và không chấp nhận các đơn bổ sung đơn kiện trong trường hợp có sự lạm dụng, gây khó khăn cho việc ra phán quyết trọng tài – đảm bảo quá trình tố tụng không bị trì hoãn, tiết kiệm thời gian, chi phí cho các bên trong tranh chấp.

Ngoài ra, khoản 8 Điều 3 Luật TTTM quy định “[…] Nếu địa điểm giải quyết tranh chấp được tiến hành trên lãnh thổ Việt Nam thì phán quyết phải được coi là tuyên tại Việt Nam mà không phụ thuộc vào nơi Hội đồng trọng tài tiến hành phiên họp để ra phán quyết đó”. Như vậy, việc chọn địa điểm giải quyết tranh chấp trên lãnh thổ Việt Nam là điều kiện quan trọng để phán quyết trọng tài được xem là phán quyết của trọng tài trong nước. Khi đó, phán quyết trọng tài không phải trải qua thủ tục công nhận và cho thi hành tại Việt Nam theo quy định tại Phần Bảy - Bộ luật Tố tụng dân sự. Trong thực tiễn, điều này có ý nghĩa cực kỳ quan trọng quyết định tính hiệu quả của toàn bộ vụ tranh chấp, bởi nó liên quan đến khả năng thi hành phán quyết trên thực tế.

Bên cạnh đó, khi lựa chọn địa điểm trọng tài Việt Nam, các bên cũng cần lưu ý những điểm bất cập còn tồn tại để có giải pháp pháp lý phù hợp, chẳng hạn: (i) Việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trên thực tế mất khá nhiều thời gian và thủ tục đôi khi phức tạp, làm mất ý nghĩa của biện pháp khẩn cấp tạm thời; (ii) Mặc dù thẩm quyền giải quyết tranh chấp của Hội đồng trọng tài khá rộng, pháp luật Việt Nam vẫn quy định một số trường hợp đặc thù mà thẩm quyền giải quyết tranh chấp thuộc về Tòa án, cơ quan quản lý chuyên biệt, điều này gây khó khăn cho Hội đồng Trọng tài trong việc xác định thẩm quyền và làm gia tăng nguy cơ phán quyết trọng tài bị hủy.

3. Khuyến nghị cho doanh nghiệp 

Luật Trọng tài thương mại của Việt Nam đã xây dựng được một khung pháp lý tương đối thuận lợi, với nhiều quy định tiệm cận và tương đồng với thông lệ trọng tài quốc tế. Điều này giúp Việt Nam trở thành một lựa chọn hợp lý khi các bên cân nhắc địa điểm trọng tài để giải quyết tranh chấp, đặc biệt khi một trong các bên tranh chấp có trụ sở ở Việt Nam hoặc có tài sản ở Việt Nam. Tuy vậy, trong quá trình quyết định, doanh nghiệp vẫn cần đánh giá kỹ lưỡng những hạn chế còn tồn tại trong pháp luật trọng tài Việt Nam để có sự lựa chọn phù hợp, đảm bảo lợi ích và tính khả thi trong việc thi hành phán quyết.

Trong quá trình soạn thảo điều khoản trọng tài, doanh nghiệp cần phân biệt rõ “địa điểm giải quyết tranh chấp bằng trọng tài” và “địa điểm phiên họp trọng tài”. Địa điểm giải quyết tranh chấp bằng trọng tài là một thuật ngữ, mang ý nghĩa pháp lý và quyết định luật tố tụng áp dụng cho trọng tài, cũng như tòa án có thẩm quyền giám sát trọng tài. Trong khi đó, địa điểm phiên họp trọng tài chỉ là nơi vật lý thực tế diễn ra phiên họp – không mang ý nghĩa pháp lý tương đương. Khác biệt này cũng đã được thể hiện tại khoản 8 Điều 3 Luật TTTM như đã trích dẫn. Do đó, khi soạn thảo điều khoản giải quyết tranh chấp, các bên cần sử dụng thuật ngữ rõ ràng, đảm bảo đúng với thỏa thuận và tránh các tranh chấp không cần thiết.

Thêm vào đó, địa điểm giải quyết tranh chấp bằng trọng tài phải được xác định một cách cụ thể, chẳng hạn như “Hà Nội, Việt Nam” hoặc “Singapore”. Việc chỉ định một trung tâm trọng tài, ví dụ “VIAC”, sẽ không đủ cơ sở để xác định do việc lựa chọn địa điểm trọng tài mang hàm ý lựa chọn một hệ thống pháp luật cụ thể. 

Trong các tranh chấp quốc tế phức tạp, các bên cần tham vấn luật sư địa phương để đánh giá sự phù hợp của địa điểm trọng tài đối với từng loại tranh chấp, đặc biệt khi tranh chấp liên quan đến các lĩnh vực đặc thù hoặc có tình tiết có thể dẫn đến nguy cơ hủy phán quyết. Tư vấn pháp lý này giúp doanh nghiệp đánh giá chính xác các rủi ro pháp lý, lựa chọn chiến lược giải quyết tranh chấp và soạn thảo điều khoản trọng tài vừa đảm bảo tính hiệu lực và hiệu quả trên thực tế.

Tác giả:

Dương Thị Cẩm Chơn: Luật sư Cộng Sự Cao Cấp, Dentons Luật Việt

Ngô Thị Minh Nguyệt: Tập sự Luật sư, Dentons Luật Việt